Форекс зах зээл бол дэлхийн хамгийн их хэмжээний мөнгөн урсгал эргэлддэг, хамгийн эрчимтэй хөдөлгөөнтэй, 24 цагийн турш нээлттэй байдаг зах зээл юм. Өдөрт дунджаар 7.5 их наяд ам.долларын арилжаа хийгддэг энэхүү зах зээлд оролцогчид маш олон төрлийн зорилго, стратеги, хандлагатайгаар оролцож, бие биетэйгээ шууд болон шууд бус байдлаар өрсөлддөг. Энэхүү өрсөлдөөн нь зах зээлийн динамик хөдөлгөөнийг бий болгож, арилжаачдын үйлдэл, шийдвэрт томоохон нөлөө үзүүлдэг.

Энэ нийтлэлд бид трейдерүүдийн хоорондын өрсөлдөөний мөн чанар, тэдгээрийн стратеги, сэтгэл зүй, технологи, мэдээллийн хүртээмж зэрэг хүчин зүйлүүд хэрхэн зах зээлийн хөдөлгөөнийг тодорхойлж, улмаар зах зээлийн динамикийг бүрдүүлдэг талаар нарийвчлан авч үзнэ.

1. Форекс зах зээлийн бүтэц ба оролцогчид

Форекс зах зээл нь "over-the-counter" буюу төвлөрсөн биржгүйгээр явагддаг арилжааны систем юм. Энэ нь арилжаа хийгдэж буй талууд өөрсдийн хооронд шууд харилцан тохиролцож арилжаа хийхийг илэрхийлнэ. Зах зээлийн оролцогчдыг дараах үндсэн бүлгүүдэд хувааж болно:

1.1. Төв банкууд

Төв банкууд (жишээлбэл, АНУ-ын Холбооны Нөөцийн Сан, Европын Төв Банк) үндэсний мөнгөний бодлого хэрэгжүүлэх зорилгоор валютын зах зээлд оролцдог. Тэд валютын ханшийг тогтворжуулах, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, инфляцийг хянах үүднээс зах зээлд шууд оролцдог бөгөөд энэ нь ихэвчлэн зах зээлийн томоохон хөдөлгөөнийг үүсгэдэг.

1.2. Арилжааны банкууд

Олон улсын банкнууд өөрийн болон үйлчлүүлэгчдийн нэрийн өмнөөс арилжаа хийдэг. Форекс зах зээл дээрх арилжааны ихэнхийг эдгээр банкууд гүйцэтгэдэг. Эдгээр банкууд нь мөнгөний урсгалыг чиглүүлж, ханшийн зөрүү ашиглан ашиг олдог.

1.3. Хөрөнгө оруулагчид ба сангууд

Хөрөнгө оруулалтын сангууд, тэтгэврийн сангууд, даатгалын компаниуд зэргийг энэ бүлэгт багтаана. Тэд валютын ханшийн өөрчлөлтийг ашиглан урт хугацааны стратеги хэрэгжүүлдэг бөгөөд эдгээр оролцогчдын үйлдэл зах зээлийн чиг хандлагад ихээхэн нөлөө үзүүлдэг.

1.4. Хувь хүн арилжаачид

Сүүлийн жилүүдэд онлайн платформын хөгжлийн ачаар хувь хүмүүс форекс зах зээлд өргөн хүрээтэйгээр оролцох болсон. Хувь хүн арилжаачид зах зээлийн богино хугацааны хэлбэлзэл дээр суурилсан стратеги ашиглан арилжаа хийдэг бөгөөд нийт арилжааны тодорхой хувийг бүрдүүлдэг.

2. Арилжаачдын хоорондын өрсөлдөөн

2.1. Зах зээл дээрх “тоглоомын” мөн чанар

Форекс зах зээл нь zero-sum буюу “тэг хожлын тоглоом” гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл, нэг арилжаачны ашиг бол нөгөө арилжаачны алдагдал байдаг. Энэ нь трейдерүүдийг хооронд нь шууд өрсөлдөгчид болгодог. Ийм нөхцөлд арилжаачин бүр зах зээлийн мэдээллийг илүү хурдан, илүү оновчтой ашиглах, илүү ухаалаг стратеги хэрэгжүүлэх шаардлагатай болдог.

2.2. Мэдээллийн асар их урсгал

Мэдээлэл бол форекс зах зээл дэх гол давуу талын нэг. Хамгийн хурдан, нарийн мэдээлэлтэй арилжаачин хамгийн ухаалаг шийдвэр гаргаж чадна. Зарим институцийн хөрөнгө оруулагчид мэдээллийн урсгалыг “алгасаж”, илүү эрт мэдээлэлд хүрч, зах зээлийг урьтаж хөдөлгөх чадвартай байдаг.

2.3. Алгоритм ба өндөр давтамжтай арилжаа

Өндөр давтамжтай арилжаа (high-frequency trading – HFT) нь миллисекундээр хэмжигдэх хугацаанд олон сая арилжаа хийж, зах зээлийн микро хандлагыг ашигладаг. Энэ төрлийн арилжаа нь зах зээлийн богино хугацааны хөдөлгөөнийг хурцатгаж, жирийн арилжаачдыг "шүүрдэх" хэлбэрт хүргэдэг.

3. Зах зээлийн динамик

3.1. Ханшийн хөдөлгөөний үндсэн хүчин зүйлс

Зах зээлийн динамик хөдөлгөөнийг дараах хүчин зүйлүүд голчлон бүрдүүлдэг:

• Эдийн засгийн үзүүлэлтүүд (GDP, инфляци, ажилгүйдлийн түвшин гэх мэт)
• Төв банкны бодлого (хүүгийн хувь хэмжээ, мөнгөний нийлүүлэлт)
• Геополитик эрсдэл (дайн, сонгууль, худалдааны гэрээний өөрчлөлт)
• Зах зээлийн сэтгэл зүй (айдас, итгэл, яарсан шийдвэр гэх мэт)

3.2. “Хоёр туйлт” хөдөлгөөн

Зах зээл зарим үед тун логикгүй, “туйлширсан” хөдөлгөөнтэй болдог. Энэ нь арилжаачдын сэтгэл зүйн хэт урвал (overreaction) эсвэл хэт хүлээлт (overexpectation)-ийн үр дүн юм. Үүнийг ихэнхдээ мэдээ гарсны дараах “news volatility” үеэр ажиглаж болно.

4. Сэтгэл зүй ба зах зээлийн зан төлөв

4.1. Айдас ба шунахайрал

Форекс арилжааны үед арилжаачдын зан төлөвт сэтгэл хөдлөл шууд нөлөөлдөг. Айдас нь эрт алдагдал хүлээх, эсвэл ашиг багатай хаах нөхцөлд хүргэдэг. Харин шунахайрал нь дэндүү их эрсдэл авахад хүргэж, эцэст нь хохиролд орж болдог.

4.2. Хөөрлийн үе

Заримдаа бүх арилжаачид ижил чиглэлд хэт итгэлтэйгээр арилжаа хийдэг. Үүнийг "herding behavior" буюу сүрэглэн дагах гэж нэрлэдэг. Энэ үед ханш огцом өсөх эсвэл буурах хандлага үүсч, улмаар “баллон” буюу хэт хөөрлийн үзэгдэл бий болдог.

5. Арилжааны стратегиуд ба өрсөлдөөн

5.1. Техникийн арилжаа

Техникийн арилжаачид үнийн график, түүхэн өгөгдөл, индикаторууд (RSI, MACD, Moving Averages) дээр үндэслэн шийдвэр гаргадаг. Энэ төрлийн арилжаа нь богино хугацаанд өргөн хэрэглэгддэг бөгөөд ихэнх арилжаачид техникийн стратегийг ашигладаг.

5.2. Суурь арилжаа

Суурь шинжилгээ хийдэг арилжаачид эдийн засгийн өгөгдөл, бодлогын мэдэгдэл, зах зээлийн ерөнхий хандлагыг судалж шийдвэр гаргадаг. Тэд илүү урт хугацаанд чиг хандлагыг дагаж арилжаа хийдэг.

5.3. Гибрид стратеги

Олон трейдер техникийн болон суурь шинжилгээг хослуулсан стратеги ашигладаг. Жишээлбэл, мэдээ гарах үеийн богино хугацааны хэлбэлзлийг техникийн аргачлалаар хянаж, урт хугацааны байрлалаа суурь аргаар баталгаажуулдаг.

6. Форекс тэмцээн ба практик өрсөлдөөн

6.1. Демо тэмцээнүүд

Олон брокерууд шинэ арилжаачдад зориулан виртуал хөрөнгөөр өрсөлдүүлэх тэмцээн зохион байгуулдаг. Энэ нь эрсдэлгүйгээр стратеги турших, зах зээлийн мэдрэмжээ дээшлүүлэх боломж болдог.

6.2. Бодит дансны тэмцээнүүд

Мөн зарим брокер бодит мөнгөөр өрсөлдөх боломжтой тэмцээн зохион байгуулж, амжилттай арилжаачдад шагнал урамшуулал олгодог. Энэ нь зах зээлийн жинхэнэ өрсөлдөөн, сэтгэл зүйн дарамтыг мэдрэх бодит туршлага болдог.

7. Дүгнэлт

Форекс зах зээлийн өрсөлдөөн нь зөвхөн ханшийн хөдөлгөөнөөс бүрдэхгүй. Энэ нь сэтгэл зүй, стратеги, мэдээлэл, технологи, хурд зэрэг олон хүчин зүйлээс хамаарсан, олон түвшний тэмцэл юм. Арилжаачид өрсөлдөгчдийнхөө стратегийг урьдчилан тооцоолох, зах зээлийн зан төлөвийг ойлгох, өөрийнхөө сэтгэл зүйг хянах чадвартай байснаар энэ өрсөлдөөнд амжилт гаргаж чадна.

Зах зээл бол тогтмол өөрчлөгдөж байдаг, амьд систем. Тиймээс арилжаачин бүр тасралтгүй суралцаж, анализ хийж, зах зээлийн мэдээлэлд мэдрэмжтэй хандах шаардлагатай. Эцэст нь хэлэхэд, жинхэнэ өрсөлдөгч бол зах зээл биш, харин таны дотоод сул тал юм.