Форексийн зах зээл олон хүчин зүйлээс шалтгаалан хөдөлдөг: эдийн засгийн үзүүлэлт, төв банкны бодлого, улс төрийн эрсдэл, санхүүгийн цикл гээд тоочоод байвал бараг дуусахгүй. Гэвч арилжаачид болон хөрөнгө оруулагчдын хамгийн ихээр айдаг зүйл бол “tail-risk” буюу маш ховор боловч асар том уналт авчрах магадлал бүхий эрсдэл юм.

Tail-risk нь distribution-ийн сүүл хэсэгт (extreme left tail) тохиолдох алдагдлын магадлалыг илэрхийлдэг бөгөөд ердийн VaR (Value-at-Risk)-ийн тооцоонд төдийлөн харагддаггүй. Хэдий бага тохиолддог ч тохиолдвол бүхэл портфолиог сүйрүүлж мэдэх ийм эрсдэлийг хамгаалах арга зүй бол Tail-Risk Hedging.

Энэхүү нийтлэлээр бид GARCH загвар (Generalized Autoregressive Conditional Heteroskedasticity) болон Monte Carlo simulation-ийг хослуулан tail-risk хамгаалалт хэрхэн хийх боломжтой талаар гүнзгий авч үзнэ. Энэ нь зөвхөн онолын түвшинд бус, практикт арилжаачдад хэрэг болохуйц арга замыг тайлбарлах зорилготой.

1. Tail-Risk гэж юу вэ?

Tail-risk нь статистикийн хувьд “ховор” боловч “өндөр хор хөнөөлтэй” үйл явдал юм. Жишээ нь:

• Швейцарийн төв банк 2015 онд CHF-ийн хязгаарлалт цуцлах үед EUR/CHF 30 минутын дотор 30%-иар унасан.
• 2008 оны санхүүгийн хямралын үеэр валют, хөрөнгийн зах зээл бүхэлдээ огцом хөдөлсөн.
• Ковид-19 цар тахлын үед 2020 оны 3-р сард USD, JPY зэрэг аюулгүй хөрөнгө рүү асар их урсгал шилжсэн.

Эдгээр үйл явдлууд нь “fat-tail events” буюу ердийн тархалтын хүлээлтээс давсан extrême movement байсан.

2. Tail-Risk Hedging яагаад чухал вэ?

Форекс арилжаачдын түгээмэл асуулт:

• “Би stop-loss хэрэглэж байгаа, яагаад нэмэлт хамгаалалт хэрэгтэй гэж?”
• “Эдгээр extreme event ховор тохиолддог юм бол үнэхээр хэт санаа зовох хэрэгтэй юу?”

Хариулт нь маш энгийн:

1. Stop-loss үргэлж хамгаалдаггүй. Зах зээл gap буюу үсрэлттэй нээгдэхэд stop-loss ажиллахгүй алдагдлыг улам нэмэгдүүлнэ.
2. Extreme movements нь бүх ашгийг арчих чадвартай. Арилжаачин сар, жилээр хөдөлмөрлөж хуримтлуулсан ашгаа ганцхан өдөр алдах эрсдэлтэй.
3. Tail-risk бол зах зээлийн зайлшгүй нэг хэсэг. Валютын ханшийн тархалт нь нормаль бус (non-normal distribution) учраас fat-tail байдал зайлшгүй бий.

Тиймээс tail-risk hedging бол ашиг нэмэх бус амьд үлдэх стратеги юм.

3. GARCH загвар ба хэлбэлзлийн динамик

3.1 GARCH гэж юу вэ?

GARCH (Generalized Autoregressive Conditional Heteroskedasticity) загвар нь цаг хугацааны цувааны хэлбэлзэл (volatility)-ийг тооцоолох статистик арга юм.

Энгийнээр хэлбэл:

• Валютын ханшийн хэлбэлзэл тогтвортой биш, үе үе өсөж буурдаг.
• Өнгөрсөн үеийн хэлбэлзэл ирээдүйн хэлбэлзэлд нөлөөлдөг.
• Үүнийг AR (autoregression) зарчмаар тооцож, conditional variance буюу тухайн үеийн variance-ийг гаргадаг.

Форексийн хувьд GARCH загвар ашиглан:

• Зах зээлийн хэлбэлзлийн clustering буюу бөөгнөрлийг тооцоолох
• Extreme volatility-тай үеийг урьдчилан мэдрэх
• Tail-risk магадлалыг илүү бодитоор хэмжих боломжтой.

3.2 Яагаад зөвхөн стандарт deviation биш вэ?

Энгийн стандарт deviation хангалтгүй. Учир нь валютын ханшийн хөдөлгөөн time-varying volatility буюу цаг хугацааны өөрчлөлтөд мэдрэмтгий. GARCH энэ динамикийг барьж чаддаг.

4. Monte Carlo Simulation ба tail-event-ийн төсөөлөл

4.1 Monte Carlo Simulation гэж юу вэ?

Monte Carlo simulation нь магадлалд суурилсан тоон туршилтын арга. Олон мянган тооцооллыг хийж, боломжит үр дүнгийн тархалтыг гаргана.

4.2 Форекс дээр хэрхэн ашиглах вэ?

• Валютын ханшийн ирээдүйн боломжит замналыг мянга, арван мянган удаа симуляци хийх
• GARCH-аар тооцсон хэлбэлзлийг simulation-ийн оролтод ашиглах
• Extreme tail event (жишээ нь -5σ, -6σ хөдөлгөөн) гарах магадлалыг тооцох
• Hedge хийх шаардлагатай түвшинг тодорхойлох

5. GARCH + Monte Carlo: Хосолсон хамгаалалт

Tail-risk хамгаалалтад GARCH болон Monte Carlo-г хослуулах нь дараах давуу талтай:

1. Dynamic volatility input – GARCH зах зээлийн хэлбэлзлийн clustering-ийг тусгаж өгдөг.
2. Probabilistic forecast – Monte Carlo олон мянган магадлалын хувилбарыг харуулдаг.
3. Stress test – Extreme scenario-г симуляц хийснээр ямар нөхцөлд хамгийн их алдагдал гарч болохыг тооцоолно.
4. Hedging decision – Энэ мэдээлэл дээр тулгуурлаж tail-risk hedging instrument (опцион, валютын своп, эсвэл inverse correlation актив) ашиглана.

6. Tail-Risk Hedging хэрэгжүүлэх практик аргууд

6.1 Options ашиглах

• Put option – Валютын ханш огцом унахад ашиг хамгаалах.
• Straddle/Strangle – Хэт өндөр хэлбэлзэлтэй үед ашигтай.
• Barrier options – Зах зээлийн тодорхой түвшинд хүрэхэд хамгаалалт идэвхждэг.

6.2 Portfolio Hedge

• Safe-haven currency (JPY, CHF, USD)-д хөрөнгө оруулах.
• Correlation-based hedge: Нэг чиглэлд хамааралтай хосуудыг тэнцвэржүүлэх.

6.3 Cash Position / Exposure Reduction

• High-volatility үед leverage-ээ багасгах
• Exposure-аа хэсэгчлэн бууруулах

7. Арилжаачдын түгээмэл асуулт ба хариулт

Асуулт 1: Tail-risk маш ховор тохиолддог бол би яагаад мөнгө зарж хамгаалах ёстой гэж?
Хариулт: Энэ нь даатгалтай адил. Зам тээврийн осол өдөр бүр болдоггүй ч жолооч бүр даатгал хийлгэдэг. Tail-risk тохиолдвол хамгаалалтгүйгээр та бүх ашгаа алдах эрсдэлтэй.

Асуулт 2: Зөвхөн stop-loss хангалттай юу?
Хариулт: Үгүй. Stop-loss gap үед ажиллахгүй, эсвэл алдагдлыг улам томруулах боломжтой. Tail-risk hedging нь stop-loss-ыг нөхөж өгдөг.

Асуулт 3: GARCH ба Monte Carlo-г хэрэглэхийн тулд заавал код бичих шаардлагатай юу?
Хариулт: Тийм. Ихэнх тохиолдолд Python, R, Matlab зэрэг хэл дээр хэрэгжүүлдэг. Гэхдээ зарим брокер болон анализийн платформууд (MetaTrader plugin, QuantConnect, TradingView script гэх мэт) бэлэн загвар санал болгодог.

Асуулт 4: Hedge хийхэд хамгийн оновчтой хэрэгсэл юу вэ?
Хариулт: Энэ нь таны арилжааны хэв маяг, капитал, exposure-аас хамаарна. Хэдий олон арга байгаа ч хамгийн түгээмэл нь put options болон safe-haven валют юм.

8. Case Study: EUR/USD Tail-Risk Simulation

Жишээ нь: EUR/USD хос дээр GARCH(1,1) загвараар volatility forecast хийлээ. Өнөөдөр 1% орчим хэлбэлзэлтэй байна гэж тооцъё.

Monte Carlo simulation хийж 10,000 замнал гаргахад:

• 95%-ийн итгэлцлийн түвшинд -2.5% дотор хэлбэлзэх магадлалтай
• Гэвч extreme left tail буюу -6% уналтын 1%-ийн магадлал илэрч байна

Энэ тохиолдолд арилжаачин EUR/USD put option авч хамгаалалт хийх эсвэл exposure-аа багасгах шийдвэр гаргаж болно.

9. Сэтгэлзүйн талаас Tail-Risk Hedging

Арилжаачдын том алдаа бол “энэ удаа болохгүй дээ” гэсэн хандлага. Tail event ховор боловч заавал тохиолдоно. Хамгийн сүүлчийн хамгаалалт бол таны сэтгэлзүйн бэлтгэл.

• Extreme movement тохиолдсон үед айж сандарч алдаатай шийдвэр гаргахгүйн тулд урьдчилан hedge хийх
• Risk management-ийн үндсэн зарчмыг хатуу баримтлах
• “Profit maximization” бус “Survivability”-д анхаарах

Форексийн зах зээл үргэлж эрсдэл дагуулдаг. Ялангуяа tail-risk буюу ховор боловч асар их хохиролтой эрсдэл бол арилжаачдын хамгийн том дайсан. Үүнийг хамгаалах хамгийн үр дүнтэй арга бол статистик болон магадлалын аргуудыг хослуулан ашиглах юм.

GARCH загвар нь зах зээлийн volatility clustering-ийг тооцоолж өгдөг бол Monte Carlo simulation нь extreme event-ийн тархалтыг харуулдаг. Эдгээрийг хослуулснаар арилжаачид зөвхөн ердийн нөхцөлд бус, ховор боловч сүйрэл авчрах магадлалтай нөхцөлд ч өөрийгөө хамгаалах боломжтой болно.

Tail-risk hedging бол ашиг нэмэх бус амьд үлдэх стратеги. Хэрэв та урт хугацаанд тогтвортой арилжаачин байхыг хүсэж байгаа бол энэхүү аргачлалыг системдээ нэвтрүүлэх нь зайлшгүй алхам юм.