Форекс зах зээл дээр арилжаа хийдэг хэн бүхний хамгийн түрүүнд мэдэх ёстой зүйл бол ханш хэрхэн хөдөлдөг, үүний ард ямар логик үйлчилж байгааг ойлгох явдал юм. Ханшийн хөдөлгөөнийг тайлбарлах хоёр үндсэн арга бол: хөдөлгөөний (momentum) арилжаа болон эргэх шилжилтийн (reversal) арилжаа юм.

Энэ хоёр арга нь хоорондоо тэс өөр стратеги, сэтгэлгээ шаарддаг бөгөөд арилжаачны зах зээлийг харах өнцгийг бүрэн өөрчилдөг.

Хөдөлгөөний (Momentum) арилжаа гэж юу вэ?

Momentum арилжаа бол зах зээл тодорхой нэг чиглэлд — дээш (өсөлт) эсвэл доош (бууралт) — хүчтэй хөдөлж эхэлсэн үед тухайн хөдөлгөөний үргэлжлэх боломж дээр үндэслэн арилжаанд орох стратеги юм. Энэ стратеги нь "тренд бол таны найз" (trend is your friend) гэх гол зарчмыг баримталдаг.

Онцлог шинжүүд:

• Хүчтэй чиг хандлагад суурилна: Momentum арилжаа нь зах зээл аль нэг чиглэл рүү тасралтгүй, шийдэмгий хөдөлж байгаа үед хамгийн үр дүнтэй. Жишээ нь, үнэ хөдөлгөөнт дундажаас (MA) тогтмол дээш/доош байвал энэ нь хүчтэй чиг хандлагын шинж.
• Үнийн инерци ба сэтгэл зүй: Хөрөнгө оруулагчдын хүлээлт, мэдээ, зах зээлийн сэтгэл зүй нь үнийн хөдөлгөөнийг улам хурдасгаж, инерци үүсгэдэг. Momentum арилжаачид энэ хөдөлгөөнийг хүлээлгүй, аль болох эрт дагаж ордог.
• Түргэн шийдвэр, хурдан реакц шаарддаг: Momentum арилжаа нь богино хугацаанд ашиг олохыг зорьдог тул зах зээлийн нөхцөл өөрчлөгдөхөд хурдан хариу үйлдэл үзүүлэх шаардлагатай байдаг. Зөв цагт орох, гарах нь амжилтын үндэс болдог.

Ашигладаг үзүүлэлтүүд:

• Moving Averages (MA): 50, 100, 200 хоногийн MA-г ашиглан чиг хандлагын хүч, тогтвортой байдлыг тодорхойлно. Үнэ MA-гийн дээр буюу доор тогтвортой байрлаж байвал, хүчтэй чиг хандлага байгааг илтгэнэ.
• MACD: Хөдөлгөөнт дундажийн зөрүүг ашиглан чиг хандлагын хүчийг хэмжинэ. Шугамууд огтлолцох, тэгийн түвшинг даван гарах зэрэг нь оролтын дохио болж өгнө.
• RSI: Momentum шалгах нэг хэрэгсэл бөгөөд 50-аас дээш бол өсөлтийн импульс давамгайлж байгааг, доош бол бууралтын импульс давамгайлж байгааг харуулдаг.
• Volume (арилжааны хэмжээ): Үнэ өсөх үед арилжааны хэмжээ өсвөл тэр өсөлт хүчтэй, бодит болох магадлалтай. Volume нь хөдөлгөөний "баталгаа" болж өгдөг.
• Momentum Indicator: Шууд хөдөлгөөний хурд, импульсыг хэмждэг тусгай үзүүлэлт. Өсөх байвал bullish momentum, буурах байвал bearish momentum гэж үздэг.

Давуу тал:

• Чиг хандлагыг дагах нь хожлын магадлалыг нэмэгдүүлдэг: Ихэнх зах зээл тодорхой трендээр хөдөлж байгаа үед түүнийг дагаж орох нь илүү өндөр магадлалтай ашиг авчрах боломжтой байдаг.
• Ялангуяа мэдээ, томоохон үйл явдлын дараах зах зээлд ашигтай: Томоохон эдийн засгийн мэдээний дараа үүссэн хөдөлгөөнүүдийг даган арилжаалах нь өндөр ашигтай байдаг. Жишээ нь, төв банкны хүүгийн шийдвэр, ажилгүйдлийн статистик гэх мэт.

Сул тал:

• Хэт орой орвол эргэх эрсдэлтэй: Үнэ аль хэдийн хүчтэй хөдөлсөн байж болох бөгөөд хэт орой орсон тохиолдолд ханш эргэж, ашиг биш алдагдал авчрах эрсдэлтэй.
• Хуурамч хөдөлгөөнөөс болгоомжлох: Зах зээл богино хугацаанд хуурамч өсөлт эсвэл бууралтыг үүсгэж болдог. Volume, мэдээ, candle patterns гэх мэт нэмэлт баталгаажуулалтаар шалгах хэрэгтэй.

Жишээ:

EUR/USD жишээ:
Хэрвээ EUR/USD валютын хос 1.0800 түвшнээс 1.0900 хүртэл хурдтай өссөн бол арилжаачид энэ хөдөлгөөнийг momentum буюу инерци дээр суурилсан өсөлт гэж үздэг. Энэ үед:

• Үнэ 50 MA-гаас дээш байна уу?
• Volume ихэссэн үү?
• MACD тэгийн түвшинг давсан уу?
• RSI 55–60 хооронд байна уу?

гэсэн нөхцлүүдийг хангасан бол арилжаачин тренд үргэлжлэх боломж өндөр гэж үзээд buy (худалдан авалт) оролт хийх боломжтой.

Харин оролт хийсний дараа ханш сулрал үзүүлж, RSI эргээд буурч, volume багасвал — энэ нь momentum сулрахаар байгаа дохио болж, арилжааг хаах (take profit) шийдвэр гаргах шаардлагатай.

Эргэх шилжилтийн (Reversal) арилжаа гэж юу вэ?

Reversal арилжаа гэдэг нь ханшийн хөдөлгөөн эцэстээ хүрч, эсрэг чиглэлд эргэх гэж буй мөчийг барьж, эргэлтийн үед ордог стратеги юм. Энэ нь “Ханш хэт өндөр болсон, эсвэл хэт унасан байна” гэдэг ойлголт дээр үндэслэдэг.

Онцлог шинжүүд:

• Хэт өссөн/унасны үед ашиглана: Зах зээлийн хэт өөдрөг эсвэл хэт айдастай сэтгэл зүй нь үнэ бодит үнэлгээнээс хэт хазайхад хүргэдэг. Reversal арилжаачид үүнийг ашиглан үнэ эргэх мөчийг олж хардаг.
• Зах зээлийн сэтгэл зүйг эсрэг талаас нь хардаг: Ихэнх арилжаачид зах зээл өсч байхад худалдан авч, унаж байхад зардаг бол reversal арилжаачид энэ урсгалд эсрэг ханддаг. Тэд "олонхийн буруу" байх магадлалыг харж, сэтгэлзүйн хэт туйлшралыг боломж гэж үздэг.
• Дүн шинжилгээ, тэвчээр шаарддаг: Эргэлтийн цэгийг тодорхойлохын тулд техникийн нарийн үзүүлэлтүүд, зах зээлийн өгөгдөл, candle pattern-уудыг нягт ажиглах хэрэгтэй. Мөн эргэлт баталгаажих хүртэл хүлээх тэвчээртэй байх шаардлагатай.

Ашигладаг үзүүлэлтүүд:

• RSI (Relative Strength Index): 70-аас дээш бол үнэ хэт өндөр, 30-аас доош бол хэт унасан гэж үзнэ. Reversal арилжаачид энэ бүсэд орсон үед ханш удахгүй эргэнэ гэж таамагладаг.
• Stochastic Oscillator: RSI-тэй төстэй байдлаар ашиглагддаг. Энэ нь зах зээлийн инерцийг илүү хурц илэрхийлдэг тул богино хугацааны эргэлтийг барихад илүү тохиромжтой.
• Fibonacci Retracement: Өмнөх хөдөлгөөний тодорхой хувь (жишээ нь 38.2%, 50%, 61.8%) дээр үнэ зогсож, эргэж эхэлдэг зүй тогтлыг судалдаг.
• Candlestick patterns: Зах зээлийн эргэлтийн дохио өгдөг лааны хэлбэрүүд. Doji (эргэлзээтэй зах зээл), Engulfing (нэг чиглэлийн хүчтэй өөрчлөлт), Pin Bar (эргэлтийн дохио) гэх мэт нь reversal-ын чухал шинж тэмдгүүд.
• Divergence (зөрүү): Үнэ шинэ дээд/доод цэгт хүрч байгаа ч RSI эсвэл MACD эсрэг чиглэл рүү хөдлөх нь сулралын дохио өгдөг. Энэ нь ханш удахгүй эргэнэ гэдгийг илэрхийлдэг.

Давуу тал:

• Өндөр ашиг олох боломж: Хэрвээ арилжаачин чиг хандлагын эргэлтийн яг эхний мөчийг зөв тодорхойлж чадвал бага зардлаар өндөр ашгийн боломж гарна.
• Үнийн буруу үнэлгээг ашиглах: Зах зээл хэт уналт эсвэл хэт өсөлтийн үед сэтгэл зүйд тулгуурлан буруу үнэлгээ хийдэг. Reversal арилжаачид энэ буруу үнэлгээг залруулах мөчийг ашигладаг.

Сул тал:

• Цагийг зөв таамаглах хэцүү: Эргэлтийн цэг яг хэзээ тохиохыг таамаглах нь нарийн бөгөөд зах зээл хэсэг хугацаанд "хэт өссөн" эсвэл "хэт унасан" байдалд үргэлжилсээр байж болно. Үүнийг "premature entry" буюу хэт эрт орох эрсдэл гэдэг.
• Алдааны магадлал өндөр: Хуурамч дохио (false signal) олон тохиолддог. Жишээ нь, RSI 30 доош орсон ч үнэ улам унах явдал олон бий.

Жишээ:

GBP/JPY хосын жишээ:
Тухайн валютын хос богино хугацаанд 300 пипээр огцом өссөн гэж төсөөлье. Энэ үед RSI үзүүлэлт 80 хүрсэн нь "үнэ хэт өндөр" байгааг илтгэнэ. Арилжаачид энэ түвшинд үнэ удахгүй буурах магадлалтай гэж үзэж, short буюу борлуулалтын позицыг авна.

Гэхдээ тэд энэ шийдвэрийг зөвхөн RSI-д тулгуурлан биш, жишээ нь:

• Engulfing bearish candle гарсан уу?
• Volume буурч эхэлсэн үү?
• Divergence илэрсэн үү? зэрэг нэмэлт баталгаажуулалтаар дэмжих хэрэгтэй.

Momentum vs. Reversal: Ялгаа ба харьцуулалт

Momentum (Хөдөлгөөн) ба Reversal (Эргэлт) стратегиуд нь хөрөнгийн зах зээл дээр ашиг олох хоёр өөр арга барил бөгөөд хоорондоо хэд хэдэн чухал ялгаатай.

• Стратегийн хувьд, Momentum нь тухайн үнэт цаасны одоогийн чиг хандлагыг даган арилжаа хийхийг зорьдог бол Reversal стратеги нь эсрэгээрээ чиг хандлагын өөрчлөлтийг урьдчилан таамаглан, үнийн бууралт эсвэл өсөлтөөс эргэх цэг дээр арилжаа хийдэг.
• Эрсдэлийн хувьд, Momentum стратеги нь харьцангуй тогтвортой, батлагдсан чиг хандлагыг дагаж буй учраас эхлэгчдэд илүү тохиромжтой байдаг. Харин Reversal нь чиг хандлагын эргэлтийг зөв тодорхойлох шаардлагатай, буруу таамаглал нь алдагдалд хүргэх өндөр эрсдэлтэй тул туршлагатай арилжаачдад илүү тохиромжтой.
• Зорилтот арилжаачдын хувьд, Momentum стратеги нь чиг хандлага дагах хандлагатай, шинээр арилжаанд орж буй хүмүүс эсвэл системчилсэн арилжаа эрхэлдэг хүмүүст зориулагдсан бол Reversal нь техник анализыг сайн ойлгодог, хурдан шийдвэр гаргах чадвартай мэргэжлийн арилжаачдад тохиромжтой.
• Үзүүлэлтүүдийн хувьд, Momentum стратегид ихэвчлэн MACD, хөдөлгөөнт дундаж (MA), RSI, арилжааны хэмжээ (volume) зэрэг чиг хандлагыг илтгэгч үзүүлэлтүүд ашиглагддаг. Харин Reversal стратегид RSI, стохастик осциллятор, лааны загварууд (candlestick patterns) зэрэг чиг хандлагын эргэлтийг илрүүлэх үзүүлэлтүүд илүү чухал үүрэгтэй.
• Хугацааны хувьд, Momentum арилжаа нь богино болон дунд хугацаанд чиг хандлагыг дагах арилжаа хийхэд тохиромжтой байдаг бол Reversal стратеги нь ихэвчлэн богино хугацаанд богино эргэлтийг ашиглах эсвэл дунд хугацаанд чиг хандлагын өөрчлөлтөөс ашиг олох зорилготой байдаг.

Эдгээр ялгаанууд нь арилжаачин өөрийн туршлага, эрсдэл хүлээх чадвар, зах зээлийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан аль стратегийг сонгохоо шийдэхэд тусалдаг.

Хослуулж ашиглах боломж

Зарим арилжаачид зах зээлийн эхний хөдөлгөөнийг momentum-оор ашиглаад, ханш хэт суналттай үед reversal аргаар ашиг авдаг. Энэ нь арилжааны илүү уян хатан, олон хувилбарт хандлагыг бий болгодог.

Эцсийн зөвлөмжүүд

1. Зах зээлийн нөхцөлийг үнэл: Зах зээл тогтвортой чиг хандлагатай байвал momentum, хэт суналттай байвал reversal аргыг сонго.
2. Эрсдэлээ тооцоол: Аль ч арга барилаар арилжаа хийхдээ эрсдэлийг зөв удирдах нь чухал.
3. Графикийг дагаж, мэдрэмжид бүү найдаарай: Тоон үндэслэлтэй шийдвэр гаргахыг хичээ.
4. Демо данс дээр турш: Аль стратеги танд илүү тохирч байгааг туршиж үзээрэй.

Ханшийн хөдөлгөөнийг ойлгож, зөв тайлбарлах нь арилжааны амжилтын үндэс юм. Та чиг хандлага дагагч ч бай, эргэлт баригч ч бай, стратегиа ойлгож, тогтвортой хэрэгжүүлэх нь чухал. Арилжаа бол таамаг биш, харин дүн шинжилгээ, дадлага, сахилга батыг хослуулсан ур чадвар юм.